Na som poczontek to chca wom zacytować tako fraszka śląsko i po Śląsku. Cytat zaczerpnięto z ksiązki "Śląsk, takie miejsce na ziemi" - autor Marek Szołtysek.

Każdy z Wos niech najprzod pozno,
Doporzondku swoje gniozdo.
Potym chałpy, pola, drzewa,
Stowy, kościoł, kolor nieba...
Trza ze swoim poczuć wiynzi,
A niy jak te gupie gynsi !!

Bo na Śląsku niy gyngajom
I na swoje uwożajom!
Chociaż cudzy kraj zwiydzajom,
Swoim yno stronom pszajom.
Tu se żyjom, tu miyszkajom
I na swoim umiyrajom!

No a teroz to łopisza Wom jak my sie kedyś, a było to jusz blank downo tymu, razym z Richatym wybiyrali na szczupoki ale piyrwyj to my musieli karachow na żywca nachytać.

Kobyry i karachy.

- Richat, kaj to idziesz z tymi kobyrami?
- Na ryby, niy widać? Musza karachów nachytać, bo jutro z Zigusiem jadymy na Klotnica, a w ta szczoda to my tam po komplecie szczuki za godzina mieli.
- Jo żech słyszał, co tam gibcyj idzie raków nachytać niż rybow.
- Łoj synek, to byś sie zdziwoł jakie tam kabany pływajom i wiela, yno cza wiedzieć kaj chytać.

Richat, to je moj somsiod z piyrszego sztoku. Mo jeszcze dwóch bracikow, Zigusia i Erwina, łoba tak samo zakryncone na punkcie wyndkarstwa jak łon som. Godajom, co łon nawet skuli tych rybów sie niy łożynioł, co by mu baba nie zabroniała chytanio. Wiadomo jak to jest z tymi babami: niy każdo jest zadowolono, jak chop zaroski po robocie zamiast siednońć se po łobiedzie w doma z gazetom i piwym na fotelu, to yno łobiod zjy i leci na ryby i niy ma go do nocy. Niy jedna baba wolala by mieć pijoka w doma niż wyndkorza, przynajmni wjy kaj łon siedzi, zwłaszcza że szynk momy po drugi stronie drogi. Wiela jednak jest prowdy w ty żyniaczce, to yno som Richat wiy. Inni zaś prawiom, co to łon już sie nawet żynić mioł, ale że ta jego lipsta wyjechała do Raichu, a łon woloł tu łostać i na grubie pyndzyji sie dorobić.
Richat jest nojstarszy z chopcow, łońskigo roku na podzim skończoł czidziści piyńć lat, a jego braciki som łod niego modsze, Ziguś mo 30, a Erwin 27 lot, łoba już żyniate i dzieciate. Wszyscy jednak miyszkajom na kupie. Zawsze my sie dziwowali, jak łoni wszyscy sie tam pomieszczom, przeca to som trzy pełne rodziny na jedny izbie z kuchniom.

- Richat, poczekej na mie chwila, skocza yno po kobyry i pudymy razym.
- Dobra, yno uwiń sie gibko, jo jeszcze nakopia glizdów i byda czekoł na cia przy moście nad Szarawkom.
Czarnawka to tako rzeczka, kero płynie za naszym domym. Ło ty Szarnawce to szło by napisać cało epopeja. Kedyś za stary piyrwy była to granica miyndzy Polskom a Niymcam. My wtedy miyszkali po polski stronie, a za rzeczkom to boł inszy świat. Tak po prowdzie, to wszyscy my na ta rzeczka godali Szarnawka, ale na mapach prawidłowo nazwa to Czarniawka. Nazwa napewno biere sie łod koloru wody, jako w ni płynie. Łod zawsze boła ta woda czorno jak ta wrona, a to skuli tego, że płynyła ta woda z osadnikow węglowych, płuczek kopalnianych i inszo woda z gruby razym z zawiesiną węglową. Nad Szarnawkom, na samym jej poczontku była piywszo gruba "Walynciok", a pora kilometrów bliży drugo, "Ostfeld". Woda w ni byla tak czorno, że jak my za bajtla grali w gonitwa nad niom, a kery do ni wlecioł, to wyglondoł jak tyn "murcek", co dziepiyro z dołu wyjechoł.

- Richat, nakop tych glzdów trocha wiyncy, żeby i dlo mie stykło, a jo wezna z doma jeszcze żymła, może bydom lepi brały, byda za chwila.

Ta chwila to się tak trocha naciągła jak guma ze szlojdra i jak dołazioł żech do mostu, to już z dalekach widzioł, że Richat aż sie trzynsie ze złości. Musioł żech coś na gibko wymyśleć, bo przeca niy prziznom mu sie, że mie jeszcze matka posłała do sklepu po blumkoul i tarto bułka, a potym musioł żech jeszcze przyniyść z chlywika dwa kible wonglo.

- Pierona, a jo już myśloł, że sam zniesa zamtowe jajco - przywitał mnie z daleka - coś ty sie tak gracoł, przeca miołeś yno kobyry wzionść i żymła.
- Dobrze Ci sie godo, ale to skuli ty żymły żech sie tak gracoł, dzisiok rano jeszcze dwie były w broutbiksie, ale muter narobiyli karminadli i musioł żech po żymły lecieć do "Soboty", bo u "Poloka" już niy mieli - miołch w duchu tako nadzieja, że to łyknie.
- Dobra, idymy bo się zećmi i niy pochytomy, a ta żymła mog żeś smolić, na glizdy karachy lepi bierom - Łyknoł !! Aż mi ulżyło.

Dalszą droge przeszli my w milczyniu. Cza było uważać na kszoki i inne chamoździe co by kobyrow nie połomać, abo zyjny niy urwać. Wąsko ściyżka do stawów co chwila przegrodzało jakeś zwalone drzewo i cza było fest uważać, co by przy przełażyniu niy pocharatać nóg abo kobyrow niy połomać. Staw, na kerym my zawsze chytali karachy jeszcze pora lot tymu niy istnioł, ale jak przodzi "Westfeld", a potym "Ostfeld" Gruba zaczła fedrować pod naszym Pawłowym, to teryn pod lasym zaczął się zapadać i powstalo kilka takich dzikich stawow, a po poru latach zrobiyły się z tego niezłe stowy z karachami i inszymi rybami. Nojwiyncy to tam było właśnie tych karachów, ale i szlaja sie tam pokozała i rózik, a sztichloki i wajski to tam były chyba łod poczontku.
Cza tam jednak było fest uważać przy chytaniu, bo przeca boł to zatopiony las i drzew ,kere zostały w wodzie żodyn niy sprzontnoł, poużinali je yno tak pół metra nad wodom i leżaly tam zatopione w dwumetrowyj wodzie.Te małe karachy, te na żywca, to sie po zacięciu zaroz wyciongało nad woda, bo inaczy to wjechaly pod patyki i abo się urwały abo wypinały. Yno w nikerych miejscach było na tela, placu co by szło z wiynkszom rybom powalczyć. A że były tam i wielge karachy, to my sie już niy jedyn roz przekonali jak nom pourywały zyjna, co my po nia musieli ekstra do Zobrzo do Maratonu jeździć. Tako jazda po zyjna i hoki do tego Maratonu to byla cołko wyprawa w tamtych czasach. Przodzi to cza było mama uprosić o pora złotków na sprzynt i na bilet na autobus. Niy zawsze my je dostali, bo czasy były cynżke,a piniyndziy w doma to za dużo nigdy niy było. Cza było wtedy inaczy kombinowac, zbiyrało sie flaszki po gorzole i winie i sprzedowało po złotku za sztuka. Zbiyrali my tysz chadry, ajza i stare cajtongi, a sprzedowali u "szmaciorza" kery dwa razy w tydniu przejyżdzoł furom z koniem przez nasza dzielnica. Z tym szmaciorzym to boła wiynkszo łostuda, bo łon w zamian za te chadry abo flaszki sprzedowoł gorczki i mama niy jedyn roz za flaszki, kere zech uzbiyroł kupiyła łod niego jakiś gorczek z pokrywkom a mie, żebych niy beczoł, kupjyła dracha abo co inszego. Piniondze to my tysz kombinowali inaczy, każdo niydziela dostowoł żech 2 złotki na ofiara w kosciele i druge 2 na poranek w kinie, a jak już był żech starszy, to dostowołech piynciok na normalny film i dwa złote na jakoś oranżada czy tortynsztik. W kościele to my wciepowali do szkarbonki yno piontka, a po kościele zamiast do kina, to my szli na boisko popatrzeć jak nasz Piast Pawlów gro mecz z inszom drużynom. Czasym żeby powiynkszyć zaoszczyndzone w ten sposób piniondze, kupowali my po drodze po pora flaszek piwa i sprzedali je droży o cały zlotek za flaszka, kibicom na meczu.

Jak my nazbiyrali z 20 złoty, abo i wiyncy, to jechało sie wtedy siódymkom z Pawłowa do Zobrzo, ale nojczęści to sie szło piechty na Guido, żeby z tamtąd dojechać bankom trójkom, co to jeździyła z Makoszów aż do Mikulczyc, przodzi jeździyła przez most wele banchowu a potym jak sie tyn most łobaloł to banka jeżdziyla kole młyna. Wysiadali my w cyntrum na Pyjter-Paul Placu i cza było jeszcze dość koncek piechty deptać do "Maratonu", bo tak sie tyn sklep ze spszyntem wyndkarskim nazywoł. Czasym chodziyli my tysz połoglondać take śmiyszne kolorowe rybki w sklepie u Grajfa, u niego tysz szło kupić zyjna, hoczyki i insze duperele. Zresztom co to wtedy boł za spszynt w sklepie. Pora wyndek bambusowych na kere i tak mało kogo było stać oraz zyjna produkcji Stilon Gorzów, o kero była dziesięć razy słabszo niż dzisiejsze. Były też frupki kerych żodyn niy kupowoł, bo sto razy lepsze byly zwykłe kacze czy gęsie pióra kerych było wszyndzie połno. Na każdym placu ftoś chowoł abo kaczki abo gynsi a i każdo gospodyni miała w doma przygotowane zasuszone skrzydło, kerym się wymiatało sadze z pieca. Hoki tyż tam były, take ańfachowe, drucioki, co to każdo wiynkszo ryba prostowała przy piyrszym odjeżdzie, były tyż droższe i lepsze, kute, ale take to sie kupowało na lepsze okazje jak sie jechało na ryby na wiynksze wody, nom na nasze karaski wystarczaly te ańfachowe. Szło tam tyż kupić kotwiczki i stalowe przypony na szczuka oraz ołów w taśmach na ciężorki. Jo jednak tych stalowych przyponow nigdy niy kupowoł, bo my sie je sami robiyli ze szisdratu kerego zawsze bylo połno na hołdach przy grubie. Nojwiyncy w sklepie było przeróżnych rułek spasowanych jako lączniki do wędek i drucianych przelotek co by se każdy mogł som wendka zrobić. Po zakupach to do dom wracało się przeważnie piechty, bo wszytkie pieniądze zostawały w sklepie abo szkoda było wydawać cały złotek na banka, czy złoty piątka na autobus.

- No to som my już na miejscu - przerywa ciszę Richat - jo siadom za tom brzozkom a ty siadej kole mie bydymy chytać do jedny biksy, na noc wpuszcza karachy do basynu na łogrodku, a rano wychyto sie je necym.
- Siedna sie trocha dali, a byda ciepoł pod tamtyn pnoiczek - padom - to sie niy bydymy szlajfów robić, zaczna chytać na żymła, łobejżymy kery z nos pryndzy chyci piyrszo ryba, a do biksy niy mom daleko niy zdechnie po drodze.
- Jak by co to postawiymy biksa w poszczodku, to niy cza bydzie daleko lotać - pado Richat - a ryba musi być wyzgerno bo jom inaczy szczuka łosmoli.

Biksa, jak to pedzioł Richat, to taki zmyślnie zlutowany pojemnik z cingowany blachy i z dziurkowanym deklym na fedrze kery sie łotwiyroł do środka i som zamykoł. W biksie szło zmieścić przynajmniej ze piyńćdziesiont dziesiynciocyntymetrowych żywczykow, zawsze żech mu go zowiścioł. Tak jak żech pedzioł, tak żech zrobioł, poszoł żech trocha dali, na hoczyk nadzioł mało kulka ugnieciony żymły i wyndka wciepoł tuż obok tego pnioczka, kery wystowoł z wody na lewo łodymnie. Musioł żech pora razy ciepać żeby odpowiednio tifa dobrać, co by hoczyk ze żymłom był tuż nad grontym. Z grontu to te gizdy niy chciały brać, a jak już coś wziynło to yno te wielge karachy abo szlaja. My jednak chcieli dzisiok nachytać żywcow.

Richatowi zowiścioł żech tyż jego kobyrów z kerymi chodzioł na ryby. Piykne prościutke, a żóciótkie bambusy z malutkimi przelotkami i z piyrszym chyba w Zobrzu japońskimi kołowrotkym o stałej szpuli. No, ale jak sie mo starszo siostra w Raichu, co dycki na świynta pakety posyło, to i sprzynt sie mo niy bele jaki. Jo, to sie musioł łobyć takim bambusym, co to sie go w całości kupowalo i rżło na mniejsze koncki na miejscu w sklepie abo piechty szło sie do dom z takom dugom tykom,bo do żodnego utobusu ani banki sie z niom niy wlazło.Jak żech z nim szol to cza bylo uważać na druty łod banki, co by niy zrobić kurczszlusu abo żeby samymu niy być popieszczonym tym sztromym. A krziwy był tyn kobyr jak Zeflik łod Bonczki co go to rajmatyka pokrynciła przy robocie na stawach rybnych pod Łoświyncimiym. Kołowrotek tyż żech mioł niy tego, chociaż prawie nowy, Pelikan, o ruchomej szpuli, gryfny boł niy powiem, ale za to moł jedyn feler, nie mioł blokady wstecznego biegu yno tako terkotka w jedna i w drugo strona. Przy zacinaniu trza było ło tym pamiyntać i zyjna przytrzymać rynkom, zresztom i tak niy mioł żech źle bo inni to nadmiar zyjny zwijali na koncek deseczki przyklejony flostrym do wyndki.

- Pacz pierona bo ci fropek jedzie!! - wyrywa mnie z zamyślenia Richat.
- Niy spi, bo ci ryby kobyr do wody wciągnom - podśmiechuje się ze mnie.
- Pacz na swoje, jo moje widza - odpowiadom zacinając piyrwszego żywca kerego za chwila wciepuja do biksy nafilowanej wodą ze stawu.
- Piyrszy - stwirdzam z nieukrywana radością - bydziesz musioł na żymła chytać, bo te twoje glizdy coś niy bardzo , nawet karachy ich niy chcom a na sztichloki szczuki niy łapniesz - odgryzam się.
- Ty yno czekej jak podfutruja to se ta żymła zeźresz bez bajlagi i na glizdy bydzesz chytoł.

Po chwili pierwszo kula ziemi z kretowiska z pociętymi glizdami londuje w wodzie tuż przed fropkiem, a po ni drugo i czecio prawie w tym samym miejscu. Richat teroz umoł rynce i zakurzol cigareta.

- Poczekej jak wykurza, to sie wezna za chytanie - pado - za dwie godziny i czićwierci minut bydzie już cima, ale my bydymy już w doma z pełnom biksom karachow.
- Ja, a potym sie łobudzisz - probuja sie z nim droźnić - i pudziesz do Achima na łogrodek pożyczać pora karachów.

Achim to jest nasz somsiod przez płot, tyż wendkorz, ale straszny tintus. Mało fto chce z nim jechać na ryby, bo potym to majom z nim yno sama łostuda. Cza go potym kludzić do dom, bo jak by sie kaj legnoł, to by już społ do rana. Jak jest tak w miara łożarty, to zaś cołko droga do dom śpiywo i podrywo wszystke baby jake spotkajom po drodze, wiek obojyntny. Ale jak wypije za mało to jest nojgorsze, strasznie jest wtedy zaczepliwy i szuko powodu do bitki. Achim i Richat razym robiom na grubie w tym samym odziale i na ty samy zmianie. Czynsto tyż razym zaroz po robocie jadom na kołach na ryby na Makoszowskie stowy, na szczynście wtedy niy pije bo wiy, że by musioł koło do dom piechty prowadzić bo Richat by mu niy doł jechać a na drugi dzień w robocie Richat, by mu doł nojgorszo robota, tak żeby se niy mog nawet siednąć do śniodanio. Achim noleży tyż do OSP w Pawłowie, a przy fojerwerze majom taki wielgi stow w kerym mogom chytać karachy na podrywka. U niego w basynie na łogrodku zawsze pływo koło setki karachow. Jak niy momy czasu nachytać żywca, to za pora piw łod niego dostanymy z 20-30 sztuk. Już niy roz nos Achim poratowoł z żywcami.

- Pacz, co sie teroz bydzie dzioło - pado Richat i krotkim ruchem zacino piyrwszo ryba, za chwila drugo no a potym to już poszło. Ryba za rybom a wszystke jedyn wymiar. Tak średnio to co 2-3 minuty jakoś ryba londowała w biksie.

Jo niy powiem, jo tyż żech chytoł, ale prznajmni ło połowa mni łod niego, nawet żech zmiynioł żymła na glizdy ale to niy boło to.Siedziol żech i paczoł, a Richat jak automat, zacinoł, odchaczoł, wciepowoł do biksy, zakłodoł polówka glizdy, zaciepowoł, zacinoł i tak w kołko. Od czasu do czasu tylko broł prawom rynkom gorść ziymi z kretowiska i sioł tom ziymiom kole frupka. Fto tego niy widzioł, to by niy uwierzoł, że to jest możliwe. Po poltora godzinie takigo machanio Richat ciepnoł kobyr kole siebie, wyciągnol cigarety, zapoloł zapałka, zakurzoł cygareta, zaciongnoł sie głymboko i zaczon puszczać kołka.

- No to szlus - pado - kończymy, jeszcze cza zońść do dom i na łogrodek, jest czićwieci na łósmo, za godzina bydzie cima, a jeszcze chca za widoku naszmarować keta w kole bo już mi tak zgrzito, że jak jada to wszystke psy i koty za mnom lotajom.

Cza pamiyntać, że wtedy niy było jeszcze ty zmiany czasu z zimowego na letni i cima na dworze robiylo sie wele dziewonty. Reszta żymły i glizdow zmiszali my z ziymiom z kretowiska i wciepli wele dwóch pnioczkow, co my kole nich chytali, kobyry my poskłodali i tom samom drogom po piytnostu minutach byli my w doma.

- To miarkuja, że jedziesz jutro z nami na ta Klotnica? - spytoł sie mie Richat jak my już na plac z łogrodka właziyli przez ta fortka co to skrzipiała jakby fto kota ze skory łobdziyroł.
- Yno pamiyntej - pado - że my rano jeszcze po cimoku jadymy, to niy zaśpi.
- Wiym, niy zaśpia, stana rano razym z łojcym wele poł czworty, bo łon jedzie jutro do roboty. - No to pyrsk, do rana!
- Pyrsk!!

c.d.n.

Wolff

Krótki słownik gwary śląskiej.

A

Ajza - żelazo, złom żelazny

B

Bajlaga - coś na chleb, na kanapkę
Bajtej, za bajtla - mały chłopiec, w dzieciństwie
Banchow - dworzec kolejowy
Banka - tramwaj
Biksa - puszka, pudełko, blaszany pojemnik
Blumkoul - kalafior
Broutbiksa - pojemnik na pieczywo, chlebak

C

Cajtongi - gazety, czasopisma
Chadra – szmata
Chamoździe, chamozie - śmieci,
Cziświerci na łósmo - za piętnaście ósma

D

Dekel - przykrywka, zakrętka, zamknięcie pojemnika
Drach - latawiec
Duperele - drobny sprzęt małoistotny

F

Fedra - sprężyna
Filowany, nafilowany - napełniony, wypełniony
Floster - plaster lekarski
Fojerwera - Straż Pożarna, Remiza
Frupek, pouza - splawik
Futer, futrować - karma, nakarmić, tu - zanęcić

G

Gracać się - ociągać, robić coś powoli
Gruba - kopalnia
Guido - dzielnica Zabrza

K

Kibel wonglo - wiadro węgla
Karminadla - kotlet mielony
Keta - łańcuch
Koło - rower

L

Lipsta - narzeczona

Ł

Łońskigo roku - zeszłego roku
Łosmolić coś - zlekceważyć, zostawić
Łostuda - kłopoty, awantura
Łożarty - pijany

M

Murcek - tak mówiono na górnika ubrudzonego po twarzy pyłem węglowym

O

Ostfeld - Kop "Zabrze" Wschód

P

Piontka - pięćdziesiąt groszy
Piynciok - pięć złotych
Pszajom, pszoć - kochają, kochać
Pyjter-Paul Plac - Plac Piotra i Pawła obecnie Plac Wolności

R

Raich - Niemcy - jako państwo
Ruzik, rus - kiełb

S

Smolić to - lekceważyć
Szczoda - środa
Szlaja - lin
Szlajfa - wstążka, kokarda, tutaj jako splątany wązeł
Szlus - koniec jakiejś czynności, stop
Szmaciorz - wozak skupujący odpady wtórne
Sztichlok - ciernik
Sztok - piętro
Skuli - z powodu

W

Walynciok - Kop. "Walenty-Wawel"
Westfeld - Kop. "Zabrze" Zachód
Wyzgerny - żywotny

Z

Za starego piyrwy - za czasów starej Polski - przed 1939 rokiem
Zamt, zamtowy - zamsz (materiał) , zamszowy
Zyjna, ynges - żyłka (nazwa zależna od regionu śląska)

Ż

Żymła – bułka